Źródła prawa podatkowego – miniporadnik dla każdego początkującego księgowego

Dlaczego warto znać źródła prawa podatkowego? Ze względów praktycznych. Przedsiębiorcy i księgowi powinni wiedzieć na jakich podstawach państwo nakłada obowiązki podatkowe na obywateli. Np. zgodnie z Konstytucją RP wszelkie świadczenia publicznoprawne można nakładać tylko ustawą.

Czym tak naprawdę są źródła prawa? 

Zacznijmy od wyjaśnienia, czym są źródła prawa. Mówiąc najprościej, źródłem prawa jest to, co stanowi prawo.

Źródłami prawa są – zgodnie z zapisami w Konstytucji RP – konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia, a także akty prawa miejscowego.  

Co jest źródłem prawa? 

Warto pamiętać, że podstawowym źródłem prawa jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, która odnosi się m.in. do świadczeń publicznych i ciężarów podatkowych. To fundament całego systemu prawnego. 

Spójrzmy zatem jakie są źródła prawa podatkowego, z którymi w praktyce ma do czynienia księgowy. Należy zwrócić uwagę na ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz ustawy. Te pierwsze mają pierwszeństwo przed ustawami. Dobrym przykładem są umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania.

Źródłami prawa podatkowego Unii Europejskiej są przede wszystkim dyrektywy implementowane przez państwa członkowskie oraz rozporządzenia, których nie trzeba implementować (są stosowane bezpośrednio).

Źródła powszechnie obowiązującego prawa podatkowego 

Źródła prawa podatkowego można podzielić na trzy rodzaje: źródła prawa podatkowego krajowe, unijne i międzynarodowe. Taki podział odnosi się do gałęzi prawa wewnętrznego, międzynarodowego publicznego oraz unijnego.

Wśród źródeł prawa podatkowego krajowego najważniejsza jest, jak już wiemy, Konstytucja oraz ustawy. Ważna rolę odgrywają również rozporządzenia wydawane przez organ upoważniony – organy wskazane w Konstytucji RP.

Źródłami prawa podatkowego są również akty prawa miejscowego czyli uchwały rad gmin i rad miejskich oraz uchwały sejmików województwa dotyczące wysokości podatków i opłat lokalnych.

Uwaga! Wyroki sądów nie tworzą w Polsce prawa podatkowego. Podobnie orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE. Księgowy powinien pamiętać, że źródłem prawa nie są również Interpretacje i objaśnienia podatkowe.

Konstytucja RP

Przegląd źródeł powszechnie obowiązującego prawa podatkowego zacznijmy od Konstytucji. W ustawie zasadniczej interesuje nas art. 84:

„Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie” czytamy w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.

Na tym nie koniec. Artykuł 217 stanowi: „Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy.”

W konstytucji znajdziemy również fragment poświęcony podatkom lokalnym (art. 168):

„Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie.”

Ustawy podatkowe i podstawowe akty krajowe 

Jak widzieliśmy Konstytucja RP wskazuje na ustawy jako ważne źródła prawa podatkowego. To ustawy podatkowe są zasadniczym źródłem prawa podatkowego. Wszystkie istotne elementy konstrukcji podatku muszą być określone w ustawie

Do najważniejszych ustaw dotyczących prawa podatkowego należą m.in.:

• ustawa ordynacja podatkowa z dnia 29 sierpnia 1997 r.,
• ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych,
• ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych,
• ustawa z dnia 6 lipca 2016 r. o podatku od sprzedaży detalicznej,
• ustawa z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym,
• ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług,
• ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych.

Rozporządzenia wydawane przez ministerstwa i inne organy mające konstytucyjne upoważnienie, mają szczegółowo unormować kwestie wskazane w ustawach.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe i konwencje

Źródłem prawa podatkowego są również ratyfikowane umowy międzynarodowe. Na liście najważniejszych dla przedsiębiorców umów znajdziemy, m.in.:

• umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania (dwustronne i jednostronne – Polska zawarła ich ok. 90),
• umowy o wymianie informacji w sprawach podatkowych,
• konwencje (konwencja o wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach podatkowych sporządzona w Strasburgu 25 stycznia 1988 r., konwencja wiedeńska z 1961 r. o stosunkach dyplomatycznych i konwencja wiedeńska z 1993 r. o stosunkach konsularnych).

Prawo Unii Europejskiej 

Co z unijnymi źródłami prawa podatkowego? To źródło należy podzielić na prawo pierwotne oraz prawo wtórne.

Prawo pierwotne to Traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej oraz Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Źródłami prawa wtórnego są dyrektywy, rozporządzenia, decyzje, opinie, zalecenia. Trzeba też pamiętać o umowach zawieranych przez UE z krajami trzecimi oraz o umowach między państwami członkowskimi. Jedną z kluczowych dyrektyw jest dyrektywa 2006/112/WE RADY z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej.

Warto przypomnieć, że orzecznictwo TSUE nie jest źródłem prawa podatkowego.

Pierwsze kroki początkującego księgowego nie muszą być trudne. Warto trzymać rękę na pulsie zmian przepisów (a tych w Polsce nie brakuje). Aktualne informacje znajdziecie np. na branżowych serwisach, w tym na blogu SaldeoSMART.

Kamila Bator

Specjalistka ds. Marketingu Internetowego, od lat związana z branżą IT i oprogramowaniem biznesowym. Zafascynowana ludźmi, którzy stoją za technologiami. W SaldeoSMART odpowiada m.in. za content marketingi i SEO, konferencje oraz rozwój współpracy z siecią partnerską. Słucha użytkowników i rynku, buduje relacje. Prywatnie wielka fanka muzyki na żywo i orkiestr dętych.

SaldeoSMART